Θηρευτής εικόνων (χωρίς σήμανση). Του Κ. Γ.Καζανάκη

Θηρευτής εικόνων

ΕΙΣΗΓΗΣΗ

ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ  ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ

Πολύκεντρο Νεολαίας

Δήμου Ηρακλείου Κρήτης

Ιανουάριος 2019

Καλησπέρα σας & Καλή Χρονιά σας εύχομαι.

Σας καλωσορίζω, 

και σας συγχαίρω θερμώς

για το έντονο ενδιαφέρον σας

για τη φωτογραφική Τέχνη.

Σας ευχαριστώ, επίσης, πολύ,

για την τιμή την οποία μου περιποιείτε

με την παρουσία σας εδώ.

Να ευχαριστήσω, επίσης,

τον Δήμαρχό μας Κύριο Βασίλη Λαμπρινό,

και, ιδιαιτέρως την Αντιδήμαρχο Πολιτισμού

Κυρία Αριστέα Πλεύρη,

τις Κυρίες Λαμπρινού & Φαραγκουλιτάκη

 και, φυσικά, τους εθελοντές του Δήμου μας,

για την εν γένει

σημαντική προσφορά τους προς την πόλη μας.

Τη φίλη Κυρία Φαραγκουλιτάκη

ευχαριστώ και για τον όλο συντονισμό,

για τον ωραίο πρόλογο,

καθώς και για την ανάγνωση του βιογραφικού μου.

Θα ήθελα, ακόμη, να συγχαρώ θερμώς

τους Εθελοντές του Δήμου μας

για την ιδέα αυτών εδώ των παρουσιάσεων 

καθώς και για την όλη άριστη διοργάνωσή τους.

Και μια και κάνω το ποδαρικό

για τον καινούργιο χρόνο,

εύχομαι ολοψύχως η ιδέα τους

να ευοδωθεί μέσα στο νέο έτος,

και να γίνει θεσμός.

Ευχαριστώ ακόμη και τους εργαζόμενους

του Πολύκεντρου Νεολαίας

για τη θερμή φιλοξενία τους.

Δεν μπορώ να μην ευχαριστήσω, τέλος,

τους φίλους και τις φίλες

που βοήθησαν σ’ αυτήν εδώ την παρουσίαση,

καθώς και την οικογένειά μου

για τη στήριξή της.

Θηρευτής εικόνων

Ο Θηρευτής των εικόνων, λοιπόν,

-που δεν είναι άλλος από τον φωτογράφο-,

και η ωραία Τέχνη της Φωτογραφίας

είναι το θέμα μας.

Μια νεότατη, ιστορικά, εικαστική Τέχνη,

η οποία έτυχε ευρείας διαδόσεως και δημοφιλίας,

και χάρις στην οποία έχουμε, σήμερα,

σημαντικά έργα και σπουδαίους δημιουργούς.

Θα έλεγα, δε, ότι είναι μία Arte Povera,

μια φτωχή, δηλαδή, Τέχνη,

υπό την έννοια ότι δεν απαιτεί

πολύ εξειδικευμένες γνώσεις,

εξαιρετικό ταλέντο και πολύχρονη εκπαίδευση,

ενώ τα υλικά και οι τρόποι

που χρησιμοποιεί για την παρουσίασή της,

(όπως είναι το χαρτί και το διαδίκτυο),

 έχουν μικρό, σχετικά, κόστος.

Υπάρχει, φυσικά, και η μη καλλιτεχνική Φωτογραφία,

αλλά αυτή δεν θα μας απασχολήσει εδώ,

για να μην πω ότι δεν μας ενδιαφέρει καν.  

Καιρός, όμως, να εισέλθουμε στο θέμα μας,

εστιάζοντας στον δημιουργό

ο οποίος εκφράζεται μέσω της σπουδαίας, αυτής, Τέχνης.

Και τι άλλο είναι ο δημιουργός φωτογράφος

αν όχι ένας κυνηγός, όχι θηραμάτων, αλλά εικόνων,

ένας Θηρευτής εικόνων,

κατά τον τίτλο αυτής, εδώ, της παρουσίασης;

Και είναι, πλέον,

-χάρις στη ραγδαία εξάπλωση της τεχνολογίας-

πάρα -μα πάρα πολλοί!- οι θηρευτές.

Ο καθένας που διαθέτει ένα smartphone,

είναι και ένας εν δυνάμει φωτογράφος!

Λέγαμε παλιά ότι κάθε δευτερόλεπτο που περνά

κάποιος κάπου στον ωραίο πλανήτη μας

πατάει το κλείστρο μιας φωτογραφικής μηχανής,

και τραβάει μία φωτογραφία.

Σήμερα, όποιον αριθμό και αν υποθέσει κανείς,

δεν θα πέσει έξω:

100.000, 1.000.000 κλικ, το δευτερόλεπτο;

τίποτα δεν αποκλείεται!

και είναι πάρα πολύ δύσκολο

να βρεθεί άνθρωπος

-στον ανεπτυγμένο, τουλάχιστον, κόσμο -

που δεν έχει τραβήξει στη ζωή του

μία, έστω, φωτογραφία!

Η ευκολία της (επαναστατικής) τεχνολογίας,  ναι,

έφερε πολύ κόσμο στη φωτογραφία,

και αύξησε γεωμετρικά την παραγωγή εικόνων˙

Ουκ, όμως, εν τω πολλώ το ευ,

έλεγαν οι Αρχαίοι μας πρόγονοι,

και είχαν απόλυτο δίκιο:

η ποιότητα έχει λάβει, δυστυχώς, την κατιούσα,

με ανάλογους -αν όχι μεγαλύτερους- ρυθμούς!

● Είναι η Τέχνη της Φωτογραφίας μία από τις Καλές Τέχνες;

● Τι κάνει μια φωτογραφία ενδιαφέρουσα

    και άρα καλλιτεχνική;

● Υπάρχουν κανόνες, που αν τους ακολουθήσει κανείς,

   θα δημιουργήσει καλλιτεχνικές φωτογραφίες;

● Τι συμβαίνει μέσα μας

    όταν βλέπουμε μια φωτογραφία;

●  Γιατί μας αρέσει μια φωτογραφική εικόνα,

    και γιατί μια άλλη δεν μας κινεί κανένα ενδιαφέρον;

●  Από τι και γιατί παρακινούμαστε

     για να τραβήξουμε μια φωτογραφία;

●  Και όταν έχουμε το κίνητρο,

     γιατί αποφασίζουμε να βάλουμε

     συγκεκριμένα πρόσωπα και αντικείμενα στο κάδρο μας,

     και γιατί κάποια άλλα τα αφήνουμε απέξω;

●  Τι είδους φωτογραφία να προτιμήσει κανείς,

     έγχρωμη ή ασπρόμαυρη, και γιατί;

●  Έχουμε ακούσει ότι η καλλιτεχνική φωτογραφία

     είναι η ασπρόμαυρη μόνο, είναι  αλήθεια αυτό;

●  Μια ακριβή μηχανή με ένα επίσης ακριβό φακό,

     είναι τα απαραίτητα μέσα, εκείνα,

     τα οποία θα πρέπει να διαθέτει κάποιος οπωσδήποτε,

     για να δημιουργήσει καλλιτεχνικές φωτογραφίες;

Είναι χιλιάδες τα «υπαρξιακής» φύσεως ερωτήματα,

τα οποία βασανίζουν, θα λέγαμε, κάποιον,

ο οποίος σκέπτεται να ασχοληθεί

με την τόσο ενδιαφέρουσα Τέχνη της Φωτογραφίας˙

ερωτήματα τα οποία είναι αδύνατον να απαντηθούν

-αν μπορούν να απαντηθούν όλα-

στα περιορισμένα πλαίσια μιας παρουσιάσης,

όπως είναι αυτή εδώ.

Ας προσπαθήσουμε, όμως, να βάλουμε μιαν αρχή:

ναι, η Φωτογραφία ανήκει, αναμφισβήτητα,

στις Καλές Τέχνες,

γιατί συνιστά εικαστική δημιουργία

και μέσω αυτής υπάρχει έκφραση και επικοινωνία˙

ήδη, δε, καταγράφει και μια μικρή Ιστορία!

 Υπάρχει ο δημιουργός, το μέσον, και το δημιούργημα,

το οποίον έχει θέμα, φόρμα

(ο τρόπος, δηλαδή, που ο δημιουργός

«τακτοποιεί», φωτίζει και παρουσιάζει το κάδρο του),

και περιεχόμενο.

Ξεκινώντας να μιλώ επιγραμματικά για όλα ετούτα

θα ήθελα, πρώτα-πρώτα,

να διαλύσω μια μεγάλη «παρεξήγηση»,

η οποία σχετίζεται με το μέσον:

πολλοί νομίζουν ότι

μια ογκώδης (επαγγελματική την αποκαλούν), μηχανή,

(η οποία θα πρέπει να είναι απαραιτήτως και ακριβή),

και ένας ανάλογος φακός

είναι τα εκ των ων ουκ άνευ

φωτογραφικά μέσα,

για να δημιουργήσει, κανείς,

καλλιτεχνική φωτογραφία˙

ουδέν, ευτυχώς, αναληθέστερον τούτου:

οι σπουδαίοι φωτογράφοι

διέθεταν μια μικρή σε όγκο μηχανή,

με ένα ανάλογο φακό,

και με αυτά τα δύο

πραγματοποίησαν τα αριστουργήματά τους˙

πίσω απ’ όλα, άλλωστε, βρίσκεται ο άνθρωπος,

ο οποίος έχει εκ φύσεως

την τελειότερη φωτογραφική μηχανή

-στερεοσκοπική μάλιστα-,

που δεν είναι άλλη από τα μάτια του!

Όποιοι, πάντως, θεωρούν ότι με ένα ακριβό σύστημα

θα δημιουργήσουν καλλιτεχνικές φωτογραφίες,

πλανώνται πλάνην οικτράν:

Αν στηριζόμασταν κυρίως στη μηχανή

για να δημιουργήσουμε,

θα είναι σαν να λέγαμε αναλόγως ότι

στη Γλυπτική, π.χ.,

θα μπορούσαμε να κάνουμε σπουδαία αγάλματα

αν αγοράζαμε μια ακριβή σμίλη!

Και ποιες είναι οι αφορμές εκείνες

που θα ωθήσουν κάποιον να δημιουργήσει

στην Τέχνη της Φωτογραφίας;

μα βρίσκονται γύρω μας

και είναι εικόνες από τις οποίες

ο φωτογράφος επιλέγει,

αποκρυσταλλώνει και απαθανατίζει με το «πάγωμά» τους,

και τις οποίες, εν συνεχεία,

μοιράζεται με φίλους και όχι μόνον.

Θα πρέπει, βέβαια, να έχει προηγηθεί

αυστηρή επιλογή του υλικού του,

και μικρή επεξεργασία.

Η δημόσια παρουσίαση μπορεί να γίνει

μέσω κάποιου «παραδοσιακού» μέσου όπως είναι το χαρτί, 

ή ηλεκτρονικού, όπως είναι οι παντός είδους οθόνες. 

Με χαρτί, λόγου χάριν,

μπορεί να γίνει μια έκθεση,

ή να τυπωθεί ένα βιβλίο.

Και επειδή αυτά έχουν ένα κόστος

και μικρή, σχετικά, εμβέλεια,

οι περισσότεροι φωτογράφοι

προτιμούν, σήμερα, το διαδίκτυο,

όπου το κόστος είναι μηδαμινό

και η προβολή παγκόσμια,

με ένα, δυστυχώς, «μειονέκτημα»:

το διαδίκτυο είναι μια απέραντη θάλασσα

όπου ταξιδεύεις περίπου στην τύχη.

Αλλ’ ας εξετάσουμε, τώρα,

ποιο και τι μπορεί να είναι εκείνο το θήραμα

που θα κεντρίσει τον θηρευτή

και θα του δημιουργήσει την έντονη επιθυμία

να το θηρεύσει:

Δεν βλέπω φωτογραφίες

μέχρι να δω φωτογραφίες.

Όταν φωτογραφίζω βλέπω ζωή.

Αυτό που βρίσκεται μέσα στο σκόπευτρο

δεν είναι φωτογραφία, είναι ζωή,

μας είπε ένας σπουδαίος φωτογράφος

ο Garry Winogrand.

Ζωή, λοιπόν, βλέπει, ο φωτογράφος,

και από τη ζωή επιλέγει!

και λέγοντας ζωή,

εννοούμε ’πάνω απ’ όλα τον άνθρωπο!

Αν και εικαστική Τέχνη η Φωτογραφία,

διαφέρει ριζικά από τις άλλες

(«στατικές») εικαστικές Τέχνες

(ζωγραφική, ψηφιδωτό, μπατίκ, βιτρώ, κολάζ κλπ),

οι οποίες αναπτύσσονται σε δύο διαστάσεις.

Και εδώ υπάρχει μια σύγχυση:

πολλοί φωτογράφοι δημιουργούν αρδεύοντας 

από τους κανόνες μιας άλλης εικαστικής Τέχνης, 

της Ζωγραφικής˙

υποπίπτουν, όμως, σε πολύ μεγάλο λάθος!

Παρόλ’ αυτά υπάρχει,

στον χώρο της Φωτογραφίας,

ένα παγκόσμιο ρεύμα,

το οποίο δανείζεται κανόνες από τη Ζωγραφική,

γι’ αυτό και χρησιμοποιεί κυρίως το χρώμα.

Το είδος αυτό της Φωτογραφίας,

αποκαλείται Πικτοριαλιστική.

Άλλο, όμως, Φωτογραφία, και άλλο Ζωγραφική!

Η «φιλοσοφία» των πικτοριαλιστών

στηρίζεται στον εντυπωσιασμό

που τον προκαλούν είτε με το χρώμα, είτε με το θέμα,

είτε με το περιεχόμενο, είτε με τη φόρμα,

είτε με συνδυασμό όλων αυτών.

Μα την ίδια φιλοσοφία δεν έχουν και οι επαγγελματίες

της διαφημιστικής φωτογραφίας, του ρεπορτάζ,

των εκδηλώσεων και γενικά του εμπορικού κύκλου,

απ’ όπου είναι βαθύτατα επηρεασμένος ο πολύς κόσμος,

ο οποίος, εξ αιτίας αυτού,

έχει μείνει στο φωτογραφικό αυτό είδος; 

Η πικτοριαλιστική φωτογραφία

-εν αντιθέσει με την Καλλιτεχνική-

εκτός από τον εντυπωσιασμό που προκαλεί,

θα πρέπει να είναι «εύκολη» και «εύπεπτη»,

και όλα να γίνονται αντιληπτά

με την πρώτη ματιά και την πρώτη θέαση˙

να εξαντλούνται, δηλαδή, τα πάντα,

ως εικόνα, σκέψη και αντίληψη,

σε «πρώτο πλάνο».

Μπορούμε να πούμε πως,

όποια σχέση έχει μια χολλυγουντιανή ταινία

με μια ταινία του ιταλικού νεο-ρεαλισμού,

άλλη τόση έχει και η πικτοριαλιστική Φωτογραφία

με την Καλλιτεχνική.

Οι φωτογράφοι οι οποίοι επιδίδονται

στο συγκεκριμένο είδος φωτογραφίας

συμμετέχουν σε τοπικούς,

εθνικούς και διεθνείς διαγωνισμούς,

(όπου, μάλιστα, κερδίζουν μετάλλια και διακρίσεις,

όπως στις αθλητικές συναντήσεις),

και οι διοργανωτές τους χρήματα.

Επιδιώκουν, μάλιστα, να γίνουν

μέλη διεθνών οργανώσεων,

μέσω πομπωδών τίτλων

που οι οργανώσεις αυτές απονέμουν

σε όποιον έχει επιτυχίες

στους συγκεκριμένους διαγωνισμούς˙

κι όλ’ αυτά, εν πλήρη αντιθέσει με φωτογράφους

που έχουν καταγραφεί στις δέλτους της Ιστορίας, 

και οι οποίοι δεν συμμετείχαν σε κανένα διαγωνισμό,

δεν είχαν κανένα τίτλο,

και δήλωναν, απλώς, photographer˙

φωτογράφος, σκέτο, δηλαδή.

Ομολογώ ότι και εγώ,

ελλείψει πληροφοριών,

εθήτευσα στο συγκεκριμένο είδος,

όπου ανάλωσα

τον περισσότερο «φωτογραφικό»  μου χρόνο.

Την (όποια) δουλειά μου αυτή δεν την απορρίπτω˙

κανείς, άλλωστε, δεν θα πρέπει να απαρνείται 

την, ας πούμε, καλλιτεχνική διαδρομή του˙

ένα παραπάνω όταν διακρίνονται σ’ αυτήν

πρόδρομα ψήγματα της μετέπειτα δουλειάς του.

Ποια, όμως, φωτογραφία,

αξίζει να φέρει επάξια τον τίτλο της Καλλιτεχνικής;

είναι η κάθε φωτογραφία καλλιτεχνική;

όχι βέβαια!

η δική μου απάντηση είναι γενική,

και αφορά κάθε έργο Τέχνης:

ένα έργο Τέχνης, λοιπόν,

είναι άξιο του ονόματός του εάν & εφόσον:

Πρώτον:

Συγκινεί όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους, και,

Δεύτερον:

Για όσο, το δυνατόν, περισσότερο χρόνο!

Και τι απαιτείται να πληροί μια φωτογραφία

για να είναι καλλιτεχνική;

σ’ αυτό το ερώτημα απάντηση δεν υπάρχει˙

ούτε και υπάρχουν κανόνες,

τους οποίους αν ακολουθήσει κανείς

θα δημιουργήσει καλλιτεχνικές φωτογραφίες!

Για να μπορέσει, ο επίδοξος καλλιτέχνης φωτογράφος,

να προχωρήσει σε αξιόλογο έργο, θα πρέπει:

να δει,

να ακούσει,

να ερευνήσει,

να διαβάσει,

να μελετήσει,

να πληροφορηθεί,

να αναλύσει,

να μάθει,

να συνομιλήσει,

να δοκιμάσει,

να συνθέσει,

να πειραματιστεί,

να σκεφτεί,

να δυσαρεστηθεί,

να αναθεωρήσει,

να αποτύχει

να δεχθεί κρίσεις

και να αποδεχθεί, χωρίς εγωισμούς, επικρίσεις,

να λαμβάνει σοβαρά υπ’ όψιν του

κάθε καλόπιστη, εννοείται, κριτική

(την οποία θα πρέπει να επιδιώκει),

να κάνει αυτοκριτική,

και να απορρίπτει έργα του

χωρίς συναισθηματισμούς˙

να αποκτήσει, με μια λέξη,

φωτογραφική παιδεία και να συνθέσει

τη δική του προσωπική «φιλοσοσφία»,

ώστε να ακολουθεί τη φωτογραφική διαδικασία

συνειδητά και όχι συμπτωματικά.

Το καλό με την  Τέχνη της Φωτογραφίας

είναι -εν αντιθέσει με άλλες Καλές Τέχνες- 

η όχι δύσκολη προσβασιμότητα  στην τεχνική της,

και η εύκολη κατάκτηση της γνώσης του χειρισμού

και των δυνατοτήτων του βασικού μέσου της.

Με την εξέλιξη, μάλιστα,

τα τελευταία χρόνια, της τεχνολογίας της,

έγινε ακόμη πιο απλή και εύκολη˙

τα «δύσκολα» αρχίζουν από ’κει και μετά:

η δημιουργία ενός φωτογραφικού portfolio

που θα διαρκέσει μια ζωή,

δεν είναι καθόλου απλό και εύκολο έργο˙

κάθε άλλο!

Με αυτό δεν θέλω να σας απογοητεύσω:

χαλαρώστε και χαρείτε τη φωτογραφική διαδικασία,

παίξτε, γελάστε, διασκεδάστε!

θέλετε να τραβήξετε και selfie,

ένα εντελώς απαράδεκτο είδος φωτογραφίας;

κάντε το, προσέχοντας τους... γκρεμούς!

Όμως: όταν αποφασίσετε να δημιουργήσετε

το δικό σας φωτογραφικό έργο σκεφθείτε, 

και μην βιάζεστε!

μετά από πενήντα χρόνια δουλειάς,

πόσες φωτογραφίες μου νομίζετε

ότι εκτιμώ, ότι με εκφράζουν

και ότι μπορώ να τις μοιραστώ μαζί σας;

λιγότερες από πεντακόσιες, κάτι, δηλαδή,

σαν δέκα τον χρόνο!  

Η εύκολη τεχνική είναι, όπως τονίσαμε,

και καλό και κακό:

πολύς κόσμος ήλθε στη Φωτογραφία,

(αυτό είναι το καλό),

με κάποιο, όμως, σημαντικό τίμημα:

τους πολλούς κινδύνους που ελλοχεύουν,

με βασικούς τους εξής τρείς:

ο πρώτος:

η δραματική μείωση, όπως τόνισα,

της καλλιτεχνικής «ποιότητας»

λόγω της άγνοιας της έννοιας,

του περιεχομένου,

των σημαινόντων

και της Ιστορίας

της Καλλιτεχνικής Φωτογραφίας.

Ο δεύτερος:

η υπερ-μετεπεξεργασία,

με την οποία δημιουργούνται έργα

«λουστραρισμένα» και «ψεύτικα», και,

ο τρίτος:

η δημιουργία έργων εκ του μηδενός και εκ του μη όντος,

καθαρά πλάσματα της φαντασίας του φωτογράφου,

τα οποία προκύπτουν

από «κοπτοραπτική» άλλων φωτογραφιών.

Η φωτογραφία, όμως, είναι το κλικ,

αυτό που είδε και αποτύπωσε ο καλλιτέχνης δημιουργός,

μέσα σε ένα κλάσμα του δευτερολέπτου,

και μετά επέλεξε, επεξεργάστηκε

(πολύ λίγο και πολύ ελαφρά,

ώστε να μην αλλοιωθεί αυτό που είδε

ή/και αυτό που εντυπώθηκε μέσα του),

και, εν τέλει, εξέθεσε και μοιράστηκε.

Ο,τιδήποτε άλλο, κατά την άποψή μου

-που δεν είναι μόνο δική μου-, 

ΔΕΝ είναι φωτογραφία.

Μπορεί να είναι, ίσως, μια άλλη,

μιά καινούργια εικαστική Τέχνη,

Image Art ας πούμε,

όχι, όμως, Φωτογραφία!

Η καλλιτεχνική φωτογραφία

είναι κάτι άλλο, κάτι το εντελώς διαφορετικό:

στοχεύει στην ικανοποίηση

της ψυχής του δημιουργού πρωτίστως, και, 

δευτερευόντως, μέσω της αισθητικής συγκίνησης,

στην επικοινωνία του με άλλους ανθρώπους.

Κάτι άλλο που προκύπτει από τη θέαση μιας

(ή, καλύτερα, πολλών),

καλλιτεχνικών φωτογραφιών ενός φωτογράφου, 

είναι το ότι δεν βλέπουμε το απεικονιζόμενον μόνον,

αλλά μπορούμε να «δούμε» και τον φωτογράφο,

και να αντιληφθούμε 

ποιος περίπου είναι,

ποια είναι η εν γένει παιδεία του,

ποιες οι προτιμήσεις του,

πως σκέπτεται,

ποια είναι η ματιά του στη ζωή και στον κόσμο,

και ποια η «φιλοσοφία» του˙

μπορούμε, με μια λέξη, να προσεγγίσουμε,

μέσω των φωτογραφιών του,

την προσωπικότητά του.

Και πώς θα μάθει, κανείς, να δημιουργεί

καλλιτεχνικές φωτογραφίες;

δεν υπάρχει, δυστυχώς, βασιλική οδός

άγουσα εις την Τέχνην της Καλλιτεχνικής Φωτογραφίας˙

η οδός είναι μία, δύσβατη και ανηφορική:

μέσω, όπως είπαμε, της φωτογραφικής παιδείας!

και πώς αποκτάται αυτή;

μα απλά, όπως μόλις προηγουμένως περιγράψαμε, 

με προσφυγή σε όλες τις σχετικές

με την ωραία, αυτή, εικαστική Τέχνη, πηγές. 

Καθόλου δύσκολο, μια και σήμερα, δόξα τω Θεώ,

η επικοινωνία είναι, πια, πανεύκολη, γρήγορη, άμεση,

και, εν πολλοίς, δωρεάν!

Βέβαια, για να δημιουργήσει κάποιος

ένα αξιόλογο έργο ζωής

θα πρέπει να δουλέψει πολύ,

με επιμονή, υπομονή, συνέπεια και συνέχεια,

να έχει πάντα ανοικτές τις κεραίες του,

να είναι ευαίσθητος δέκτης των εξελίξεων στην Τέχνη,

να κάνει, επαναλαμβάνω, πολύ και αυστηρή

(έως «σκληρότητος»), αυτοκριτική,

και να απορρίπτει έργα του:

ο Ανρί Καρτιέ Μπρεσσόν

(εκ των μεγίστων και θεμελιωτής του είδους),

έλεγε χαρακτηριστικά,

απευθυνόμενος σε κάθε εραστή της Φωτογραφίας

-τότε που μόνον φιλμ υπήρχε-

ότι Οι πρώτες 10.000 φωτογραφίες που τραβάει κανείς

είναι οι χειρότερές του.

Θυμούμαι τότε που, παιδί,

ο πατέρας μου μού χάρισε τον κόσμο,

δωρίζοντάς μου την πρώτη μου φωτογραφική μηχανή.

Τι έκανα;

πρώτα ρώτησα να μάθω πως λειτουργεί

αυτό το μαγικό κουτί με το γυάλινο μάτι˙

τότε, μάλιστα, τα πράγματα

ήταν ακόμη ευκολότερα και απλούστερα.

Μετά φόρτωσα φιλμ, -ασπρόμαυρο αναγκαστικά τότε-

και… βγήκα στον δρόμο με πολλή όρεξη!

τι αποτύπωσα;

μα ό,τι έκρινα πως μου έκανε κλικ!

τίποτα το σπουδαίο δηλαδή,

αφού μου έλειπε η φωτογραφική παιδεία ! 

Τράβηξα, φυσικά, αγαπημένα μου πρόσωπα,

τράβηξα και αναμνηστικές φωτογραφίες

από σχολικές εκδρομές, γιορτές και εκδηλώσεις.

Αυτό, όμως, που έχει σημασία είναι ότι, πρώτα-πρώτα,

έμαθα τη λειτουργία του φωτογραφικού μέσου˙

ο απόλυτος έλεγχός του, 

καθώς και η γνώση της τεχνικής εν γένει,

είναι τα εντελώς απαραίτητα σε όλες τις Καλές Τέχνες.

Το έτερον σημαντικόν είναι ότι βγήκα έξω,

και άρχισα να θηρεύω εικόνες!

Αυτό, λοιπόν,

το βγήκα στον δρόμο και φωτογράφισα

αποκαλείται σήμερα Φωτογραφία δρόμου˙

Street photography στα αγγλικά,

απ’ όπου και το μεταγράψαμε στη γλώσσα μας.

Ομολογώ πως δεν μου αρέσει ο όρος

(εκτός των άλλων είναι και ανακριβής),

έχει, όμως, επικρατήσει διεθνώς.

Και τι γίνεται, λοιπόν,

όταν βγαίνουμε στον δρόμο

για να θηρεύσουμε εικόνες;

μας το είπε ο Winogrand:

Μερικές φορές αισθάνομαι ότι ο κόσμος

είναι ένα μέρος

όπου αγόρασα εισιτήριο για να μπω.

Μια μεγάλη παράσταση,

που δεν θα συνέβαινε

αν δεν ήμουνα εγώ με τη μηχανή μου.

Από τη ρήση του μεγάλου, αυτού, φωτογράφου,

προκύπτει και κάτι άλλο:

η διαδικασία της παραγωγής

ενός φωτογραφικού έργου

είναι εντελώς και αυστηρά προσωπική˙

μοναχική θα ’λεγα!

Ο θηρευτής, λοιπόν, των εικόνων,

με σκευή τη φωτογραφική του παιδεία 

και με μέσον τη φωτογραφική του μηχανή

βγαίνει μόνος του στον δρόμο και θηρεύει

(ενδεχομένως και με «ενέδρα»),

προσπαθώντας να συλλάβει την,

κατά Μπρεσσόν,

αποφασιστική στιγμή,

τη μαγική στιγμή που, όπως ο ίδιος όρισε:

το μάτι, το μυαλό και η καρδιά

βρίσκονται σε μιαν ευθεία

γιατί

αυτή είναι η στιγμή

που θα μας δώσει τη φωτογραφία,

που θα μετρήσει για την υπόλοιπη ζωή μας.

Ίσως η όλη φωτογραφική διαδικασία,

-ιδίως στο πρώτο της στάδιο-

να φαίνεται εύκολη και απλή,

αλλά αυτό είναι μια ψευδαίσθηση˙

τα πράγματα δεν είναι, όπως είπαμε,

τόσο απλά και εύκολα, ούτε στην αρχή της διαδικασίας!

Μιλήσαμε για Φωτογραφία Δρόμου˙

τι εννοούμε, όμως, με τον συγκεκριμένο όρο;

πρέπει να την έχουμε τραβήξει

αναγκαστικά στον δρόμο;

 όχι!  όταν λέμε δρόμο,

δεν σημαίνει ότι, ντε και καλά,

θα πρέπει να έχουμε φωτογραφήσει

αποκλειστικά και μόνον σε κάποιον δρόμο!

μπορεί να σημαίνει, θαυμάσια,

ότι έχουμε δουλέψει

σε εσωτερικούς χώρους,  στην εξοχή,

επάνω σε ένα πλοίο,

ή μέσα σε ένα αυτοκίνητο˙

γενικά, θα λέγαμε, παντού όπου ρέει η ζωή!

Και πώς θα πρέπει να εργάζεται ο θηρευτής των εικόνων,

στην πρώτη και πιο κρίσιμη φάση της δουλειάς του,

τη «θήρευση» και «σύλληψη» των εικόνων;

απαντώ: θα πρέπει να είναι συνεχώς εν εγρηγόρσει

και να παρατηρεί τα πάντα,

με ένα μάτι που θα πρέπει να κόβει σαν μαχαίρι˙

μόλις δει το θέμα του,

όταν εντοπίσει κάτι ενδιαφέρον που συμβαίνει,

σηκώνει τη μηχανή του,

σκοπεύει, συνθέτει, πατάει το κλείστρο, και… κλικ!

και όλα αυτά εν ριπή οφθαλμού,

το «θήραμα» δεν περιμένει! 

ενεργεί, δηλαδή, ο φωτογράφος,

ως οιωνεί κυνηγός, 

για να κάνει μια ενδιαφέρουσα τομή της ζωής,

και, ταυτόχρονα,

μια τομή ενός κομματιού του χώρου και του χρόνου,

τα οποία θα αποτυπωθούν,

κατά Winogrand και πάλι,

ως ψευδαίσθηση μιας ακριβούς περιγραφής

αυτών των δύο ζωτικών «παραμέτρων»!

Εννοείται ότι στη Φωτογραφία δρόμου

θα ήταν καλύτερα να αποφεύγονται

η σκηνοθεσία και οι οδηγίες,

και να επιδιώκεται

η «αυθεντική» τομή χώρου και χρόνου. 

Για ζωή μίλησα,

και στο πιο ενδιαφέρον έμβιο ον αναφέρθηκα,

το οποίο είναι, φυσικά, ο άνθρωπος.

Όταν υπάρχει ανθρώπινη παρουσία στο κάδρο,

το θέμα γίνεται πολύ πιο ενδιαφέρον˙

ακόμη περισσότερο

όταν υπάρχουν πολλά πρόσωπα˙

το «γεμάτο» κάδρο είναι, σίγουρα, πιο ενδιαφέρον.

Θα πρέπει, βέβαια -και όπως είπαμε-

να συμβαίνει και κάτι

(ενδιαφέρον και αυτό εννοείται),

χωρίς, όμως, αυτό να είναι και εντελώς απαραίτητο:

ακόμη και ένα βλέμμα να αποτυπωθεί αρκεί!

Μετά τη φωτογράφηση

θα ακολουθήσει μιά άλλη,

επίσης σημαντική, διαδικασία:

η επιλογή.

Αξίζουν όλες οι φωτογραφίες που τραβήξαμε;

όχι βέβαια!

Επιλέγουμε αυτές

που ικανοποιούν και γαληνεύουν την ψυχή μας,

που μας δίνουν την απαράμιλλη  χαρά της δημιουργίας

μας εκφράζουν και μας «εκπροσωπούν»,

ελπίζοντας πως θα συγκινήσουν και άλλους˙

αυτό, αν και δεν είναι απαραίτητο

είναι, όμως επιθυμητό,

ως τρόπος επικοινωνίας και ψυχικής επαφής, 

έστω και εξ αποστάσεως. 

Και είναι αυτές οι εικόνες

που θα βγάλουμε, τελικά, και προς τα έξω.

Κάπως έτσι ολοκληρώνεται, αισίως,

η φωτογραφική διαδικασία.

Αυτό που θα συνιστούσα είναι

το να μην αρκείται ο δημιουργός 

στα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης μόνον

για την έκθεση των εικόνων του,

αλλά να τυπώνει κιόλας,

γιατί στις ’μέρες μας συμβαίνει το εξής παράδοξο:

ενώ βρίσκει, κανείς, σήμερα,

χιλιάδες (ιστορικές, πια), φωτογραφίες,

ηλικίας ίσως και περισσότερης του ενός αιώνα,

τυπωμένες σε χαρτί,

δεν συναντά, δυστυχώς, σύγχρονες!

Αλλά, | και όταν θα έχουν περάσει τα χρόνια,

θα έχουν αντέξει τα μέσα αποθήκευσης,

και αν αντέξουν θα διαβάζονται; 

Καιρός, όμως, να δούμε φωτογραφίες.

Και είναι δικές μου

οι φωτογραφίες που θα δούμε,

μια και αυτό είναι το concept

αυτού του κύκλου των παρουσιάσεων.

Ελπίζω ότι,

μετά από μισόν αιώνα ενασχολήσεως

με την πολύ ελκυστική Τέχνη της φωτογραφίας,

εκτός από τη «φιλοσοφία» μου

για την αγαπημένη μου Τέχνη,

έχω και κάποιες ενδιαφέρουσες, ελπίζω, φωτογραφίες

άξιες θεάσεως να παρουσιάσω

και να μοιραστώ μαζί σας.

Η ευχαρίστησή μου θα είναι βαθειά,

και η ικανοποίησή μου μεγάλη

αν σας «πουν» κάτι,

αν σας  προκαλέσουν περισσότερες από μία σκέψεις,

αν σας δώσουν τη χαρά

που μόνο η Τέχνη μπορεί να δώσει. 

Εννοείται ότι μπορεί, όποιος θέλει,

-και με αφορμή τις φωτογραφίες που θα δούμε-,

να ρωτήσει, να εκφράσει άποψη

ή/και να κάνει κριτική.

Ευχαριστώ, και πάλι, θερμώς, όλους σας

και τον καθένα από εσάς ιδιαιτέρως

για την παρουσία σας,

τον χρόνο σας,

το ενδιαφέρον σας,

την υπομονή,

τη συμμετοχή

και την προσοχή σας.

ΞΕΝΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΙ

• DIANE ARBUS • EUGENE ATGET • BILL BRANDT

• BRASSAI • JULIA MARGARET CAMERON

• ROY DE CARAVA • HENRI CARTIER BRESSON

• ROBERT DOISNEAU • WALKER EVANS •  ROBERT FRANK

• GRAIGIE HORSFIELD • HORST P. HORST

• GEORGE HOYNINGEN HUENE • IZIS • ANDRE KERTESZ

• JOSEF KOUDELKA • DOROTHEA LANGE

• JACQUE HENRI LARTIGUE • SALLY MAN 

• CONSTANTINE MANOS • ROBERT MAPPLETHORPE 

• RALPH EUGENE MEATYARD • BERNARD PLOSSU

• MAN RAY • ALEXANDER RODCHENKO • WILLY RONIS

• SEBASTIAO SALGADO • AUGUST SANDER

• ALFRED STIEGLITZ • PAUL STRAND • JOSEF SUDEK 

• KEICHI TAHARA • GARRY VINOGRAND

• FRED BOISSONNAS

ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΙ

• ΦΙΛΙΠΠΟΣ ΜΑΡΓΑΡΙΤΗΣ • ΣΠΥΡΟΣ ΜΕΛΕΤΖΗΣ

• ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΑΛΑΦΑΣ • NELLY'S (ΕΛΛΗ ΣΕΡΑΙΔΑΡΗ)

• ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΔΗΜΟΣ • ΒΟΥΛΑ ΠΑΠΑΙΩΑΝΝΟΥ

• ΤΑΚΗΣ ΤΛΟΥΠΑΣ • ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΑΡΙΣΙΑΔΗΣ

• ΜΑΡΙΑ ΧΡΟΥΣΑΚΗ • ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΑΝΟΣ

Καρτιέ Μπρεσόν, λοιπόν:

• Φωτογραφία: αυτό το καινούργιο οπτικό και μηχανικό μπλοκ σχεδίων (1930)
• Για μένα η φωτογραφία είναι ένα είδος σκίτσου. Άμεσου σκίτσου που γίνεται με διαίσθηση και που δεν μπορείς να διορθώσεις. Αν το διορθώσεις τότε έχεις μια άλλη φωτογραφία... Για να βγαίνει η εικόνα πιο δυνατή, πρέπει να ξεχνάς, να ξεπερνάς τον εαυτό σου. Δεν πρέπει να σκέφτεσαι. Οι ιδέες είναι επικίνδυνες... Πρέπει να σκέφτεσαι συνεχώς!
• Η φωτογραφία είναι για μένα η αυθόρμητη παρόρμηση μιας αέναης οπτικής εγρήγορσης που συλλαμβάνει τη στιγμή, την αιωνιότητά της... Είναι μια άμεση πράξη. Το σχέδιο είναι στοχασμός.
• Περισσότερο απ’ όλα, πόθησα να κατακτήσω μέσα στα όρια μίας μοναδικής φωτογραφίας ολόκληρη την ουσία κάποιας κατάστασης που θα ήταν στη διαδικασία του ξετυλίγματός της μπροστά στα μάτια μου.
• Πραγματικά, δεν με ενδιαφέρει καθόλου το θέμα της φωτογραφίας. Μόλις μπει η εικόνα στο κουτί, δεν με ενδιαφέρει καθόλου τι θα γίνει μετά.  Οι κυνηγοί, εν τέλει, δεν είναι μάγειρες.
• Η ίδια η φωτογραφία δεν με ενδιαφέρει. Θέλω μόνο να συλλάβω ένα μικρό μέρος της πραγματικότητας.
• Ξαφνικά συνειδητοποιώ ότι οι φωτογραφίες θα μπορούσαν να φθάσουν την αιωνιότητα μέσω της στιγμής.
• Στη φωτογραφία, το μικρότερο πράγμα μπορεί να είναι ένα μεγάλο θέμα. Μια μικρή ανθρώπινη λεπτομέρεια μπορεί να γίνει ένα επανερχόμενο θέμα.
• Η μνήμη είναι πολύ σημαντική, η μνήμη κάθε τραβηγμένης φωτογραφίας, που ρέει με την ίδια ταχύτητα με το γεγονός. Κατά τη διάρκεια της δουλειάς, πρέπει να είσαι σίγουρος ότι δεν έχεις αφήσει καμία τρύπα, ότι έχεις συλλάβει τα πάντα, γιατί μετά θα είναι πάρα πολύ αργά.
• Εμείς οι φωτογράφοι ασχολούμαστε με πράγματα που εκλείπουν συνεχώς και όταν έχουν εκλείψει δεν υπάρχει κανένα κατασκεύασμα στη γη που μπορεί να τα κάνει να επιστρέψουν και πάλι. Δεν μπορούμε να εμφανίσουμε και να τυπώσουμε μια μνήμη.
• Η δημιουργική πράξη δεν διαρκεί παρά μια μικρή στιγμή, μια αστραπιαία στιγμή ενός πάρε-δώσε, που διαρκεί τόσο όσο να ευθυγραμμίσεις την κάμερα και να παγιδέψεις το εφήμερο θήραμα στο μικρό σου κουτί.
• Το δυσκολότερο πράγμα για μένα είναι ένα πορτρέτο. Πρέπει να προσπαθήσεις και να βάλεις τη μηχανή σου ανάμεσα στο δέρμα ενός προσώπου και το πουκάμισό του.

Ο κόσμος καταρρέει και άνθρωποι σαν τον Adams και τον Weston φωτογραφίζουν βράχους!

• Σκέψου για τη φωτογραφία πριν και μετά, ποτέ κατά τη διάρκεια. Το μυστικό είναι μη βιαστείς. Δεν πρέπει να πας πάρα πολύ γρήγορα. Το θέμα σου πρέπει να σε ξεχάσει.  Μετά, όμως, πρέπει να είσαι πολύ γρήγορος.
• Για μένα, η φωτογραφία είναι η ταυτόχρονη αναγνώριση, σε ένα κλάσμα ενός δευτερολέπτου, της σημασίας ενός γεγονότος.
• Να φωτογραφίζεις είναι να κρατάς την αναπνοή σου, όταν συγκλίνουν όλες οι ικανότητες για να συλλάβουν την εφήμερη πραγματικότητα. Είναι σ’ εκείνη ακριβώς τη στιγμή που η κατάκτηση μιας εικόνας γίνεται μια μεγάλη φυσική και διανοητική χαρά.
• Να φωτογραφίζεις σημαίνει να αναγνωρίζεις - ταυτόχρονα και μέσα σε ένα κλάσμα του δευτερολέπτου - και το ίδιο το γεγονός και την αυστηρή οργάνωση των οπτικά αντιληπτών μορφών που του δίνουν νόημα. Είναι όταν το μάτι, το μυαλό και η καρδιά βρίσκονται σε μιαν ευθεία.

ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ

https://www.dpgr.gr/forum/index.php?topic=2981.msg38540#msg38540

http://www.polymorfo.gr/phocadownload/GreatPhotographers/Henri%20Cartier%20Bresson%20Afieroma.pdf

https://www.rivellis.gr/el/seminars/simeioseis-seminarion/apospasmata/287-o-garry-winogrand-eipe